Teatr

<< Z powrotem

Historia teatru lalek przebiegała podobnie jak historia teatru aktorskiego, oba teatry wywodzą się ze starożytnych rytuałów religijnych. Pierwsza wzmianka o teatrze lalek pochodzi z Aten z 421 roku p.n.e. Były to przeważnie przedstawienia ku czci bogów a głównie Dionizosa. Antyczne lalki występowały w towarzystwie chóru, który recytował losy odtwarzanych przez lalki bohaterów.

Niestety nie zachowała się ani jedna sztuka pisana dla teatru lalek z czasów antycznych czy średniowiecza. Centrum największego rozwoju lalkarstwa były Anglia, Niemcy oraz Włochy. Lalka - postać powołana do życia na krótką chwilę trwania przedstawienia, utożsamianą przez siebie rolą zyskuje na chwilę własną osobowość. Wiele przedstawień teatru lalek przetrwało do dziś w swojej tradycyjnej formie, są to głównie teatry wywodzące się z kultury azjatyckiej. Przedstawienia te zachowały swój starożytny charakter rytualnych narracyjnych opowieści. Lalki nie były samodzielnymi postaciami odtwarzały jedynie historie, które opowiadał narrator.

W średniowiecznej Europie podobną metodę opowiadania historii stosowali wędrowni bajarze, karmiący wyobraźnię widza ruchomymi lalkami lub rysunkami. Także tu narracja była głównym elementem przedstawienia, a lalki jedynie środkiem przekazu. Lalce przypisywano działania magiczne. Magiczne było nie tylko jej ciało ale także głos, który musiał wyraźnie różnić się od normalnego głosu ludzkiego. Na początku lalki nie mówiły, ich głosem był narrator, gdy nadszedł czas, aby i one się odezwały widzowie usłyszeli głosy zdeformowane i nienaturalne. Pierwsze średniowieczne konstrukcje lalek, to skrzynie wzorowane na nastawach ołtarzy w kościołach. Głównym tematem przedstawień była tematyka religijna dopiero z czasem pojawiły się wątki świeckie.

Największy rozkwit i znaczenie teatru lalek przypadł na okres renesansu, zwłaszcza włoskiego. Zaczęto używać lalek w przedstawieniach operowych, głosów użyczali im najlepsi śpiewacy epoki. Także pisarze i kompozytorzy tworzyli swe dzieła dla teatrów lalek, np. J. Haydn pisał opery marionetek. W Wenecji, w miejskiej bibliotece na pl. Św. Marka są przechowywane wszystkie opublikowane teksty dla przedstawień lalkarskich.

Włoski renesans i barok stworzył tzw. teatr popularny, który narodził się na jarmarkach, pod nazwą komedii dell`arte. Lalkarze stanowili sporą grupę jarmarcznych kuglarzy, którzy chętnie występowali dla zgromadzonych ludzi. Sztuka komedii dell`arte polegała na improwizacji, dzięki czemu powstawały zabawne anegdoty i popularne komediijki, niestety nigdy przez nikogo nie spisywane. Pierwsze scenariusze komedii dla lalek powstały w XVII wieku, Ludwik XIV był tak zachwycony komedią dell`arte, że zezwolił na otworzenie w Paryżu teatru włoskiej komedii.

Lalka jako materialny aktor doskonale służyła do podkreślenia komizmu w przedstawianych sztukach. Lalka miniaturka człowieka, tak do niego podobna a jednocześnie zupełnie różna, śmieszyła widzów poprzez deformację rzeczywistości oraz parodię zachowań. W Anglii doceniano głównie satyryczne możliwości lalek. Uliczni lalkarze parodiowali włoską komedię oraz podejmowali drażliwe bieżące tematy obyczajowe np. Propagowali wolną miłość lub szlachetność prostytutek. Przez wiele wieków lalki i ich przedstawienia były częścią teatru plebejskiego. Lalkarze prości rzemieślnicy, prezentowali swoje talenty wśród najprostszych odbiorców. Zupełnie nieświadomie byli jednymi z pierwszych propagatrów kultury i sztuki wśród najuboższych warstw społeczeństwa. Przedstawienia dramatyczne, znane z dużych scen były przerabiane i przystosowywane do gry lalek oraz gustów odbiorców. Grano misteria, repertuar teatru elżbietańskiego, sztuki biblijne i hagiograficzne, a także lakoniczne zdarzenia z watkami fantastycznymi. Częste były też improwizacje sztuk teatralnych z pamięci. Teksty plebejskiego teatru lalek były niezwykle naiwne ale nie pozbawione rozsądku i swoistego wdzięku. Stopień wykształcenia widowni teatru lalek rósł z każdym wiekiem. Zaczęto wystawiać melodramaty, sztuki zbójnickie i rycerskie, a także sztuki zaczerpnięte z dziejów historycznych kraju.

Aneta Krukiewicz